اطلاعات جامع چک صیادی

چک چیست؟

چک کاغذی با ارزش مالی و سند تجاری است که معمولاً برای خریدهای جاری و پرداخت های آتی استفاده می شود. صاحب چک پس از نوشتن مبلغ چک و تاریخ مورد نظر برای وصول آن را امضا می کند. در تاریخ ذکر شده – سررسید – شخصی که چک را دریافت کرده به بانک مراجعه می کند و مبلغ مشخص شده را از حساب جاری صادرکننده چک دریافت می کند. چک به نوعی قولی پولی است که گیرنده آن توسط فرستنده تضمین می شود که می تواند در تاریخ مشخصی مبلغ مشخصی را از صادرکننده چک دریافت کند.

چک به عنوان یک قانون یک سند لازم الاجرا است و یک سند تجاری است که بر اساس آن صادرکننده چک تمام یا قسمتی از پولی را که نزد دیگری دارد به نفع خود یا شخص ثالث مسترد می کند. چک یک سند تجاری رایج است که در مواردی با رعایت اصول موجود می تواند به عنوان سند لازم الاجرا صادر شود. در ایران باستان به نامه ها و اسکناس ها چک (دیوان معزی) نیز می گفتند. اشاره شد که سکه نیز از کلمه چک گرفته شده است. صدور چک دلیل بر بدهکاری است.

طبق قانون چک در ایران، شخص باید در هنگام نوشتن چک وجه نقد، اعتبار یا ضمانت قابل تبدیل به نقد در حساب خود داشته باشد. این تفاوت بین چک و کارت اعتباری است.

البته امروزه معمولاً این قانون در معاملات پولی که با چک انجام می شود رعایت نمی شود و در نتیجه در چند سال اخیر تعداد افرادی که به دلیل چک برگشتی – یعنی چکی که چک نمی شود – به زندان می افتند. ارائه مبلغ وعده داده شده در تاریخ مشخص شده – افزایش یافته است.

تورم نیز یکی از دلایل اجتماعی است که تاثیر زیادی بر چک های برگشتی به ویژه در عوامل تجاری دارد.

همچنین در مورد چک طبق ماده 310 قانون تجارت، قانونگذار چک را به شرح زیر تعریف کرده است. «چک سند کتبی است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که نزد گیرنده دارد کلاً یا جزئاً مسترد یا به دیگری منتقل می‌کند».

در این تعریف، اصطلاح «بانک» به جای هم به کار می رود.

پیشینه

قدیمی ترین شکل بانکداری به دوران هخامنشیان در بین النهرین باز می گردد که یهودیان مسئولیت بانکداری را بر عهده داشتند. اسنادی از این منطقه پیدا شده که کاملاً معادل چک است. واژه بانک نیز در آن زمان به کار می رفت و واژه چک از آن زمان تا به امروز باقی مانده است. در نوشته های ساسانیان در قرن سوم میلادی به واژه چک در فارسی میانه برمی خوریم و این واژه از ایران به سایر نقاط جهان راه یافته است.

در قرن سوم پس از میلاد، در زمان ساسانیان، بانک های ایرانی شروع به صدور اعتبار اسنادی کردند که به آن «کاک» (به معنای سند) می گفتند. در زمان خلافت عباسی این کلمه به «سَک» تبدیل شد و به سرزمین های عرب رسید. حمل «چک» کاغذی امن تر از حمل پول بود و در قرن نهم پس از میلاد، بازرگانان یک کشور می توانستند چک صادر شده توسط بانک خود را در کشوری دیگر نقد کنند! همان کلمه “ساک” به مرور زمان به “چک” مدرن تبدیل شد. واژه چک در اشعار فردوسی چندین بار به کار رفته است. مثلاً در داستان «پادشاهی خسرو پرویز» آمده است:

به قیصر سپارد همه یک‌به‌یک

ازین پس نوشته فرستیم و چک

در داستان پادشاهی پیروز آمده است:

چو باشد مناره به پیش برک

بزرگان به پیش من آرند چک

در قسمتی دیگر از همین داستان آمده است:

بگویش که تا پیش رود برک

شما را فرستاد بهرام چَک

چک به شکل کنونی اولین بار در سال 1311 وارد قانون تجارت شد. این قانون طی سالیان متمادی بارها اصلاح شده و چک را چنین تعریف کرده است: «چک سند کتبی است که به موجب آن صادرکننده چک را مسترد یا به دیگری منتقل می کند. وجوهی که به طور کلی یا جزئی نزد گیرنده دارد.» بنابراین چک سند انتقال و وسیله مبادله است.[6 آخرین تغییر قانون چک در سال 1399 هجری شمسی بود که چک های صیادی مطرح شد.

بر اساس این قانون انواع چک به شرح زیر است:

چک عادی: چکی است که توسط اشخاص مسئول بانک ها به حساب جاری آنها صادر می شود و دارنده آن هیچ تضمینی جز اعتبار صادرکننده ندارد.

چک گواهی شده: چکی است که توسط افراد مسئول بانک ها به حساب های جاری آنها صادر می شود و برای پرداخت توسط بانک گیرنده تأیید می شود.

چک تضمینی: چکی است که به درخواست مشتری توسط بانک برای همان بانک صادر می شود و پرداخت وجه چک توسط بانک تضمین می شود.
چک مسافرتی: چکی است که توسط بانک صادر می شود و به صورت نقدی در هر یک از شعب آن توسط نمایندگان و کارگزاران آن پرداخت می شود.
چک صیادی: جدیدترین نوع چک که با شناسه منحصر به فرد 16 رقمی صادر می شود. با مطرح شدن چک صیاد تحولات زیادی در قانون چک رخ داد و نواقص مربوط به قانون چک تا حد زیادی برطرف شد.

افتتاح حساب جاری در ایران

برای افتتاح حساب جاری، هر بانک ایرانی از شما مدارک و مدارکی را می خواهد که شامل موارد زیر باشد:

الف) سندی که محل کار شما را نشان می دهد. محل کار شما با یکی از مدارک زیر قابل احراز است: – سند مالکیت یا اجاره نامه رسمی یا سرقفلی مغازه، سند مالکیت یا اجاره نامه رسمی محل رسمی شرکت (مطابق اساسنامه و آخرین اطلاعیه) که شما امضاء کننده یا عضو هیئت مدیره هستید، معرفی نامه از طرف یکی از مدیران سازمان یا مؤسسه دولتی محل کار.

ب) شغل شما، و اینکه دسته چک را برای چه کاری می‌خواهید، این موضوع را با هر یک از موارد زیر می‌توانید احراز کنید:

– پروانه کسب، جواز ساخت، قرارداد مشارکت در ساخت (برای سازنده‌ها)، اساسنامه و آگهی تأسیس و آخرین آگهی تغییرات شرکتی که در آن امضاء دار یا عضو هیئت‌مدیره هستید. اگر امضا دار یا عضو هیئت مدیره آن شرکت نیستید، باید معرفی نامه‌ای از آن شرکت بگیرید که در آن سمت شما در شرکت احراز شده باشد. بدیهی است اعتبار و رسمیت شرکت در تصمیم‌گیری شعبه مؤثر خواهد بود، شغل شما در شرکت، باید نیاز شما به دسته چک را نشان دهد، مثلاً مسئول خرید شرکت باشید. معرفی نامه شغلی از ارگان دولتی که در آن شاغل هستید.

ج) محل سکونت شما که با یکی از موارد زیر تأیید می شود:

• سند مالکیت یا اجاره نامه رسمی منزل به نام متقاضی یا همسر متقاضی. در صورت مجرد بودن متقاضی، سند مالکیت یا اجاره نامه رسمی به نام والدین نیز قابل قبول است.

د) عدم چک برگشتی یا بدهی معوق در سیستم بانکی کشور: با دریافت پاسخ استعلام از بانک مرکزی.

ه) پایان خدمت سربازی: کارت معافیت، کفالت یا پایان خدمت سربازی (فقط برای آقایان)

و) شناسایی حساب جاری

بخش هایی از چک

بخش‌های زیر در چک است که برخی از آنها فضاهای خالی هستند که باید توسط نویسنده پر شود:

شماره سریال چک: که عددی است که برای هر چک در هنگام چاپ منحصر به فرد و غیرقابل تکرار بوده و روی آن ثبت می شود.

شماره حساب جاری: شماره حساب بانکی که مبلغ مشخص شده از آن پرداخت می شود. این شماره معمولاً در تمام صفحات دسته چک به همراه نام صاحب حساب چاپ یا مهر می شود.

تاریخ پرداخت: تاریخی که پرداخت در آن سررسید است. طبق قانون چک این تاریخ باید با حروف نوشته شود.

گیرنده چک: نام شخصی که می تواند مبلغ تعیین شده را در تاریخ تعیین شده دریافت کند. معمولاً به منظور اجازه استفاده چندگانه از چک – خرج کردن و تحویل آن – معمولاً از کلمه حامل یا کشنده استفاده می شود. در این صورت هر شخصی می تواند چک را دریافت کند.

مبلغ چک: که یک بار با حروف در وسط و یک بار با اعداد در پایین چک نوشته می شود.

امضای صاحب حساب: چک بی ارزش است و بدون امضای صاحب حساب قابل پرداخت نیست. گاهی در بنگاه های تجاری که تعدادی از افراد در امور مالی آن شریک هستند، حساب جاری به نام دو یا چند نفر افتتاح می شود. در این صورت کلیه افرادی که حق امضاء برای آن حساب را دارند باید چک را امضا کنند.

کد صیادی

در چک های نو یا بنفش یک کد شانزده رقمی به نام کد صیادی در زیر شماره چک وجود دارد که برای استعلام اعتبار چک و همچنین انتقال به گیرنده و انتقال به افراد بعدی استفاده می شود.

استعلام چک صیادی

برای استعلام وضعیت اعتبار چک صیادی پس از جستجوی کلمه چک در گوگل و ورود به سامانه بانک مرکزی https://www.cbi.ir/EstelamSayad/19689.aspx مراحل ثبت صیادی شماره و وارد کردن شماره مورد نظر با اعداد انگلیسی انجام می شود.

کلمات و ترکیب آنها

کلمه چک یک کلمه فارسی است و از این زبان به زبان های دیگر وارد شده است.

نویسندۀ چک باید همیشه مبلغ را در آن بنویسد، اما اگر این مبلغ فراموش شود که نوشته شود و چک بدون مبلغ امضا شود، به آن چک سفید امضا می گویند. این می تواند بسیار خطرناک باشد زیرا محدودیتی برای مبلغی که می توان بعداً روی چک نوشت وجود ندارد.

در فرهنگ سیاسی غرب، این واژه برای اختیارات نامحدودی به کار می‌رود که در ازای یک رویداد یا رخداد به دست یک فرد می‌رسد.

انواع چک

1- چکی که نام دارنده آن قید نشده باشد و دارنده چک می تواند به بانک مراجعه و آن را امضاء و نقد کند یا به دیگری انتقال دهد.

در چک های نو یا بنفش، صدور چک برای دارنده چک ممنوع بوده و باید نام دارنده وجه درج شود.

2- چکی که خط خورده باشد. می تواند توسط بانک دیگری دریافت شود و به اشخاص ثالث پرداخت نمی شود

3- چکی که باطل است

(تجاری، کیفری) چکی است که صادرکننده آن پول یا اعتباری نزد گیرنده چک در قبال چک ندارد. در صورتی که چک پس از تاریخ صدور برداشت شود یا کمتر از مبلغ چک باشد باز هم چک بلامحل محسوب می شود. اخذ چک بلامحل در صورتی که دارای عناصر جرم اهمال باشد از منظر اسلام جرم است.
آنچه در قانون صدور چک مصوب 16/4/1355 با اصلاحات بعدی برای مرتکبین جرم صدور چک بلامحل پیش بینی شده است با چک جاری تقریباً غیرممکن است زیرا اکثر قانون تا آنجا که باید در مورد آن بوده است. با ضمانت اجرای آن، به فکر کاهش مراجعین به دادگستری بوده و یا شاید بانک ها در انجام وظایف قانونی خود در این زمینه مقصر باشند. صدور چک در موارد زیر وفق ماده ۷ قانون صدور چک، مرتکب صدور چک بلامحل به مجازات‌های زیر محکوم می‌شود:
ج: در صورتی که مبلغ مندرج در متن چک کمتر از ده میلیون ریال (10.000.000) باشد به حبس حداکثر تا شش ماه محکوم خواهد شد.
ب: در صورتی که مبلغ مندرج در متن چک از ده میلیون ریال (10.000.000) تا پنجاه میلیون (50.000.000) ریال باشد به حبس از 6 ماه تا یک سال محکوم می شود.
ج: در صورتی که مبلغ مندرج در متن چک بیش از پنجاه میلیون (50.000.000) ریال باشد، به حبس از یک تا دو سال و محرومیت از داشتن چک محکوم می شود.

شرایط
4- چک باطل چکی است که مبلغ آن توسط بانک به ذینفع پرداخت شده باشد.

5- چک تضمینی چکی است که بانک آن را ظهرنویسی می کند. به این ترتیب پرداخت چک را تضمین می کند.

6- چک حامل چکی است که در آن نوشته شده است به دارنده چک پرداخت شود، نام شخص خاصی روی آن نوشته نشده باشد و هرکس آن را به بانک ارائه کند و امضا کند مستحق است. برای دریافت چک

توضیح
در چک های جدید که رنگ بنفش دارند، صدور چک در حامل ممنوع است.

7- چک سفید چکی است که صادرکننده بدون ذکر مبلغ چک آن را امضا می کند. در واقع نمونه ای از مفهوم کلی خالی است.

8- چک نقدی یعنی چک پرداختی.

9- چک نویس یعنی سند نویس، سردبیر سند و سردفتر فعلی نیز چک نویس است. خاقانی می گوید: مشتری که چک می نویسد آنقدر خوش شانس است که ثبت آن چک امتحان است

10- چک سفته چکی است که صادرکننده چک در مقابل او در تاریخ معینی دستور پرداخت آن را بدهد. مفهوم چک برای آن صادق است.

11- صدور چک تکمیل فرم چک خام و جداسازی آن از دفتر و مهر و امضاء و دادن به فرم مشتری فرآیند صدور چک. امروزه نرم افزارهایی برای صدور چک از جمله نرم افزار خزانه ارائه شده است.

نکات حقوقی مهم در مورد چک

1- چک دارای 4 نوع چک عادی، گواهی شده، تضمینی و مسافرتی است.

چک اعم از اینکه توسط بانک های داخل کشور صادر شده باشد یا شعب بانک های ایرانی در خارج از کشور قابل اجراست.

دارنده چک می تواند در صورت برگشت و پرداخت نشدن چک طبق قوانین و مقررات مربوط به اجرای ثبت اسناد رسمی، وجه چک یا مابقی وجه را وصول کند.
دارنده چک می تواند از دادگاه درخواست کند که صادرکننده را به پرداخت کلیه خسارات و هزینه ها اعم از قبل یا بعد از صدور حکم محکوم کند. این دادخواست باید به دادگاه صادرکننده حکم تقدیم شود.
کلیه خسارات و هزینه های وارده از جمله خسارت تاخیر تادیه بر اساس نرخ تورم اعلامی بانک مرکزی قابل جبران بوده و این خسارات شامل هزینه دادرسی و حق الوکاله نیز می باشد.
چک فقط در تاریخ ذکر شده یا پس از آن قابل وصول خواهد بود.
صادرکننده چک باید معادل مبلغ اعلام شده را در تاریخ مندرج در بانک به صورت نقد در اختیار داشته باشد و نباید تمام یا قسمتی از مبلغ صادر شده بر اساس چک را از بانک برداشت یا دستور عدم پرداخت را صادر کند.
چک نباید به گونه ای تنظیم شود که بانک به دلایلی از جمله عدم تطابق امضا یا دستخط در متن چک یا مغایرت مندرجات آن و غیره از پرداخت وجه خودداری کند.
در صورت عدم پرداخت چک به دلایل فوق، بانک موظف است هویت و نشانی کامل صادرکننده را در برگ چک مخصوص قید و دلایل عدم پرداخت (کمبود وجوه) را به صراحت ذکر و به دارنده چک بانک موظف است نسخه دوم این برگه را به آخرین آدرس صاحب حساب ارسال کند.
در صورتی که مبلغ موجود نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد، بانک موظف است به درخواست دارنده، مبلغ موجود را تسلیم کند و در این صورت چک نسبت به وجه پرداخت نشده بی‌حرمیت تلقی می‌شود و بانک ارائه گواهی
مجازات صدور چک بلامحل 1- در صورتی که مبلغ آن کمتر از یک میلیون تومان (10 میلیون ریال) باشد مجازات حبس حداکثر تا شش ماه خواهد بود. ۲- در صورتی که مبلغ از یک تا پنج میلیون تومان باشد، مجازات حبس از شش ماه تا یک سال خواهد بود. 3- در صورتی که مبلغ بیش از پنج میلیون تومان باشد، مجازات حبس از یک تا دو سال و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال خواهد بود.

در صورتی که صادرکننده چک بلامحل صادر کرده باشد، مجموع مبالغ مندرج در چک ها ملاک عمل خواهد بود.
دارنده، شخصی است که چک برای او صادر یا ظهرنویسی شده است یا دارنده چک در مورد چک های حامل یا نماینده قانونی آنها. دارنده چک شخصی است که ابتدا چک را می شمارد (و به نام خود برمی گرداند).
شخصی که چک پس از استرداد به او منتقل می شود، حق شکایت کیفری را ندارد مگر اینکه انتقال قهری (ارث) باشد.
در صورتی که دارنده چک بخواهد چک را از طرف خود به امضای شخص دیگری برساند و در صورت نبود چک حق شکایت کیفری داشته باشد، باید هویت و آدرس خود را در پشت چک قید کند. مشخص کردن نمایندگی در این صورت گواهی عدم پرداخت به نام وی صادر می شود و حق شکایت کیفری را دارد.
هر گاه شاکی پس از طرح شکایت کیفری چک را به دیگری منتقل کند یا حقوق خود را به نحو دیگری نسبت به چک واگذار کند، تعقیب کیفری موقوف می شود.
در صورتی که قبل از صدور حکم قطعی، شاکی یا خوانده تسلیم شود

بررسی آمار در ایران
بر اساس گزارش بانک مرکزی در خرداد 1389، از هر 8 چک صادر شده، یک فقره چک پس از وصول برگردانده می شود. به طور دقیق تر، در خرداد ماه امسال بانک مرکزی حدود 4 میلیون و 232 هزار فقره چک را در معاملات اقتصادی شناسایی کرد که از این تعداد 538 هزار فقره برگشت خورد. مبلغ کل چک ها 5 هزار و 308 میلیارد تومان بوده که حدود 2 هزار و 367 میلیارد تومان آن نقد نشده است. کارشناسان معتقدند یکی از دلایل حضور چک های برگشتی در معاملات پولی در ایران، رکود اقتصادی است که از سال 1386 شروع به رشد کرده است.[8]

ماده 10 قانون صدور چک
1- هرکس با علم به بسته بودن حساب بانکی خود چک صادر کند، چک بلامحل صادر کرده و به حداکثر مجازات ماده 7 (دو سال) محکوم خواهد شد. این پنالتی غیر مشکوک است.

جرایم مذکور در این قانون بدون شکایت دارنده چک قابل تعقیب نیست.
در صورتی که دارنده چک ظرف مدت شش ماه از تاریخ صدور برای وصول وجه به بانک مراجعه نکند یا ظرف شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت شکایت نکند، دیگر نمی‌تواند. حق شکایت کیفری دارند.
در صورتی که پس از صدور حکم قطعی، شاکی تسلیم شود و یا محکوم علیه با رعایت موارد فوق، وسیله پرداخت چک را فراهم کند، اجرای حکم متوقف می شود.
محکوم علیه ملزم به پرداخت مبلغی معادل یک سوم جزای نقدی مقرر در حکم به نفع دولت خواهد بود.
تبصره) صادرکننده چک در موارد زیر پیگرد کیفری ندارد: الف. سفید امضا (در صورتی که چکی بدون تاریخ صادر شده باشد، هرگونه اضافه کردن تاریخ به آن توسط طرفی غیر از صاحب حساب، جدای از جنبه حقوقی، قابل شکایت کیفری صاحب حساب از برچسب تاریخ به عنوان سوء استفاده است. ب) در صورتي كه متن چك وصول وجه را مشروط به تحقق شرط كرده باشد شرط در متن چک مبنی بر اینکه وصول وجه مشروط به تحقق شرط یا ضمانت معامله یا تعهد بوده است چک قبل از تاریخ مندرج در متن چک است.

صادرکننده چک یا ذینفع یا نماینده قانونی آنها می‌تواند به بانک دستور عدم پرداخت را کتبی بدهد مبنی بر اینکه چک در نتیجه کلاهبرداری یا خیانت در امانت یا سایر جرایم تحصیل شده است و دارنده چک ارائه کند. به بانک گواهی عدم پرداخت را با ذکر دلیل به دارنده ارائه می کنند.

سفارش دهنده موظف است حداکثر ظرف مدت یک هفته پس از ابلاغ به بانک شکایت خود را به مرجع قضایی تسلیم و گواهی ارائه نماید. شکایت خود را به بانک ارسال کنید. پس از انقضای یک هفته، بانک به درخواست دارنده چک را از موجودی آن پرداخت می کند.
8- دارنده چک می تواند از دستور دهنده عدم پرداخت نیز شکایت کند و در صورت اثبات ادعای عدم پرداخت، دستور دهنده باید کلیه خسارات وارده را علاوه بر مجازات ماده 7 بپردازد.

پرداخت چک های تضمینی و مسافرتی متوقف نمی شود مگر اینکه بانک صادر کننده ادعای جعل کند.
به کلیه شکایات و دعاوی حقوقی و کیفری در خصوص چک چه در دادگاه و چه در دادسرا بلافاصله و خارج از نوبت رسیدگی خواهد شد.
وجود چک در دست صادرکننده دلیل پرداخت وجه چک و استرداد شکایت شاکی است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.
تبصره) طبق قانون قبل برای جلوگیری از دستگیری صادرکننده در فاصله صدور رأی تا جلسه رسیدگی، تنها تضمینی که دادگاه می توانست از وی اخذ کند، سپرده نقدی یا ضمانت نامه بانکی معتبر معادل وجه بوده است. چک است اما طبق قانون جدید دادگاه می تواند یکی از قرارهای تامینی یا وثیقه اعم از وجه نقد یا ضمانت نامه بانکی یا اموال منقول یا غیرمنقول را اخذ کند.

شرایط وصول چک
چک را می توان به سه طریق جمع آوری یا اجرا کرد:

1- روش قانونی
در این روش، دارنده چک باید گواهی عدم وصول چک را از بانک دریافت کند و به همراه یک نسخه از چک، دادخواستی مبنی بر وصول نشدن چک ارائه و نسبت به اجرای آن اقدام کند. چک از طریق دادگاه

2- روش کیفری
روش کیفری ساده ترین روشی است که می توان برای وصول چک استفاده کرد. در روش کیفری، دارنده چک پس از وصول نشدن وجه چک 6 ماه مهلت دارد تا نسبت به اجرای چک اقدام کند.

3- روش ثبت نام
در این روش دارنده چک پس از دریافت گواهی عدم وصول مبلغ چک از بانک از طریق اداره ثبت فرم اجراییه دریافت می‌کند و به همراه کپی چک و گواهی بانک تقاضای صدور اجراییه می‌کند.